ΑΝΑΣΤΑΣΗ

Απρίλιος 2008
Ως Ανάσταση χαρακτηρίζεται η ακολουθία που ψάλλεται τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, αλλά και η όλη γιορτή της Ανάστασης του Ιησού, πιο γνωστή με τη λέξη «Πάσχα» και με τη λαϊκή - ή πιο σωστά λαϊκοποιημένη - ονομασία «Λαμπρή», που προέρχεται από την εκκλησιαστική υμνογραφική διδασκαλία: «εορτή και πανήγυρις λαμπρά».

Με τη λέξη «Ανάσταση» εννοούμε γενικά την ημέρα του Πάσχα, αλλά εννοούμε ειδικότερα και την ώρα του «Χριστός Ανέστη», τα μεσάνυχτα της παραμονής.

Έχουμε όμως τρεις «αναστάσεις»: Την «πρώτη» που είναι η προανεγγελτική του Μεγάλου Σαββάτου. Την κυρίως Ανάσταση, που γίνεται στις 12 τη νύχτα και την «δεύτερη Ανάσταση» που γίνεται το απόγευμα της Κυριακής.

Ήδη το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο μεγάλος εσπερινός και ακούγεται για πρώτη φορά το «Ανάστα ο θεός κρίναι την γην».

Προαναγγέλλεται έτσι η Ανάσταση και προδιατίθενται οι πιστοί για την κυρίως Ανάσταση τα μεσάνυχτα όπου είναι και η κορύφωση των θορυβωδών εκδηλώσεων που αποτελούν ένα πηγαίο ξέσπασμα ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά την Μεγάλη Εβδομάδα.

Τα μεσάνυχτα, μόλις εκφωνήσει ο ιερέας το «Χριστός Ανέστη» γίνεται χρήση κροτίδων, πολλές φορές επικινδύνων για τη σωματική ακεραιότητα όσων συμμετέχουν στη γιορτή.

Οι θόρυβοι αυτοί συσχετίζονται με τη διαδεδομένη στους χριστιανικούς λαούς δοξασία, ότι τα βλαβερά και εχθρικά πνεύματα διώχνονται με εκφοβιστικούς κρότους, αλλά είναι βέβαιο ότι η δεισιδαιμονική αυτή αφετηρία έχει πια λησμονηθεί από τους σύγχρονους εορταστές, που διατηρούν το έθιμο έχοντας προσδώσει σ' αυτό έναν ψυχαγωγικό χαρακτήρα.

Οι θόρυβοι λείπουν από τη «Δεύτερη Ανάσταση», που γίνεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα και είναι μια καθαρά ειρηνική εκδήλωση συμφιλίωσης, καθώς και όσοι είχαν φιλονικήσει και συγκρουστεί μέσα στη χρονιά ανταλλάσσουν φιλιά.

Και αλληλοσυγχωρούνται και γι αυτό το λόγο λέγεται και «Αγάπη».

Υπάρχουν κι άλλα εθιμικά - τελετουργικά στοιχεία, που πλαισιώνουν τη μία ή την άλλη ή όλες τις φάσεις της Ανάστασης: το φως, το τσούγκρισμα των αυγών, ειδικά φαγώσιμα, όπως το αρνί, η μαγειρίτσα τα τσουρέκια τα κουλούρια κ.λ.π.

Το φως, απαραίτητο και σε πολλές άλλες στιγμές της λατρείας, είναι το δεύτερο μετά τους θορύβους μεγάλο στοιχείο της Ανάστασης, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα τη νύχτα (μεσάνυχτα) του Σαββάτου: «Δεύτε λάβετε φως!».

Παίρνουν τότε οι πιστοί το αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Το φως αυτό θα πρέπει να είναι «καινούργιο». Γι αυτό σβήνονται προηγούμενα όλα τα φώτα στο ναό και ξανανάβονται από τη λαμπάδα του ιερέα, απ' την οποία παίρνουν το φως και οι ενορίτες οι οποίοι μπαίνοντας στο σπίτι, σταυρώνουν πρώτα το ανώφλι της εξώθυρας με τον καπνό της λαμπάδας. Στο φως της Ανάστασης, αποδίδεται δύναμη όχι μόνο αποτρεπτική των κακών αλλά και γονιμοποιός η οποία μεταδίδεται σε ζώα και φυτά.

Για τη χρήση των αυγών - που είναι γνωστή σε όλους τους χριστιανικούς λαούς - πιστεύεται ότι αυτή στηρίζεται στη γονιμική σημασία του: συμβολίζει και στα χριστιανικά χρόνια, όπως και στα προχριστιανικά, την ανανέωση της ζωής και της φύσης. Ως προς το κόκκινο χρώμα, ασφαλώς πρέπει να σχετίζεται με το αίμα των θυσιών που τελούνταν για τον ίδιο σκοπό. Πρόκειται για στοιχείο επίσης λησμονημένο ως προς την αρχική αιτιολογία του, γι αυτό η λαϊκή φαντασία το αιτιολογεί διαφορετικά: σύμφωνα με μια παράδοση, όταν διαδόθηκε ότι ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστευαν. Μια γυναίκα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά, απόρησε πως θα μπορούσε να συμβούν τέτοια απίθανα πράγματα, θα ήταν σαν να γίνουν τα άσπρα αυγά κόκκινα και τότε έγινε το θαύμα και τα άσπρα αυγά έγιναν κόκκινα.

Η Ανάσταση του Χριστού αποτελεί θεμέλιο της πίστης του χριστιανού. Πέρα από το νόημα που έχει για την εκκλησία, και το γενικότερο θρησκειολογικό θέμα της ανάστασης των νεκρών απετέλεσε και αποτελεί αφετηρία ποικίλλων παραδόσεων και πηγή έμπνευσης σε ποικίλους χώρους ιδιαίτερα στη θρησκευτική λογοτεχνία και τέχνη, στη λειτουργική, και τη λαογραφία.