Έλλη Αλεξίου (1894 – 1988)

Είκοσι χρόνια πριν, η μεγάλη δασκάλα Έλλη Αλεξίου έδωσε την τελευταία της μάχη «με φωτεινό το νου κι ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής της».
Φωτεινό παράδειγμα στάθηκε κι όλη της η ζωή για κάθε εκπαιδευτικό, κάθε γυναίκα, κάθε άνθρωπο. Μια ζωή πνευματικής και πρακτικής προσφοράς σε μικρούς και μεγάλους, σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.
Στα γράμματα η Έλλη Αλεξίου καθιερώθηκε ήδη με τα δύο της έργα «σκληροί αγώνες για μικρή ζωή» (διηγήματα)και «Γ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον» (μυθιστόρημα). Η καλύτερη μαρτυρία για το περιεχόμενο αυτών των βιβλίων είναι τα ίδια της τα λόγια: «Στα βιβλία μου αυτά αποτυπώθηκαν οι πρώτες εμπειρίες μου από την τραγική ανισότητα που μας περιβάλλει. Όταν διορίστηκα δασκάλα σε Δημοτικό Σχολείο στο Ηράκλειο, βρέθηκα σε μια ατμόσφαιρα απύθμενης δυστυχίας, πρωτόγνωρης, που χτύπησε ανελέητα την πιο αθώα πλευρά της ζωής, τα μικρά παιδιά. Τα παιδιά σα να με τραβούσαν από το φόρεμα και απαιτούσαν να ζητήσω το δίκιο τους. Δεν μπορούσα να επικαλεστώ το ανεύθυνο της άγνοιας. Από τα πρώτα κιόλας βιβλία μου συμμάχησα με τους αδύνατους και τους αδικημένους. Και την συμμαχία αυτή την κράτησα πιστά σ΄ όλη μου τη ζωή».
Όντως, στρατευμένη στις γραμμές του ΚΚΕ – «στη συνείδησή μου», όπως έλεγε η ίδια – στάθηκε με συνέπεια ως το τέλος «πάντα αθόρυβη και πάντα παρούσα» όπου την καλούσε το χρέος. Η ζωή της εξάλλου ήταν συνυφασμένη με τα γεγονότα ενός αιώνα σχεδόν, αφού είχε την ευλογία να φτάσει με καθάριο μυαλό ως τα 95 της χρόνια.
Σε κάποια από τα βιβλία της («Λούμπεν», «Σπονδή», «Για να γίνει μεγάλος», «Κατερειπωμένα αρχοντικά») προβάλλεται το οικογενειακό – συγγενικό της περιβάλλον, ενώ άλλα μυθιστορήματα («Παραπόταμοι», «Με τη λύρα», «Και ούτω καθεξής», «Δεσπόζουσα») έχουν περισσότερο ιδεολογικό χαρακτήρα.
Πέρα από την ενασχόλησή της με τα θέματα Παιδείας γενικά – και στον Εκπαιδευτικό όμιλο με τον Γληνό και στις σοσιαλιστικές χώρες που μάθαινε Ελληνικά στα προσφυγόπουλα μετά τον εμφύλιο – ο χώρος του σχολείου αποτέλεσε για την Έλλη Αλεξίου δημιουργικό κίνητρο για τη συγγραφή παιδικών βιβλίων («Χοντρούλης και Πηδηχτή», «Ήθελε να τη λένε κυρία», «Τραγουδώ και χορεύω», «Παίζω κουκλοθέατρο»») και της εφηβικής πρωτότυπης εγκυκλοπαίδειας «Ρωτώ και μαθαίνω».
Όπως η ίδια της η ζωή έτσι και τα βιβλία της διδάσκουν ήθος, αρετή, αξιοπρέπεια, κοινωνικότητα, εργατικότητα, φιλία, αγάπη.
Να ένα δείγμα γραφής από τη συλλογή «Ήθελε να τη λένε κυρία»
Μια φορά κι ένα καιρό
Σε τούτο το αρχοντικό,
Ζούσε πάμπλουτη γριά
Που χε πάμπτωχη καρδιά΄.
Και την τέλεψε τη ζήση
Δίχως διόλου να γνωρίσει
Της αγάπης τη χαρά.

Δε χρειάζονται περισσότερα για τη δική μας πραγματική Κυρία. Θα καταθέσω μόνο δυο απλά περιστατικά συνάδοντα του χαρακτήρα της.
-Το 1984, αν θυμάμαι καλά, η Κομματική Οργάνωση Εκπαιδευτικών του ΚΚΕ τίμησε την Έλλη Αλεξίου για το Εκπαιδευτικό, Παιδαγωγικό, συγγραφικό της έργο. Σ΄ ένα θέατρο επί της Πατησίων, μίλησαν διάφοροι για την προσφορά της στην Ελλάδα και στην προσφυγιά. Η ίδια όταν πήρε το λόγο για να ευχαριστήσει-χαιρετίσει, μ΄ εκείνο το χιούμορ που δεν το αποχωριζόταν ούτε στα δύσκολα, όπως λένε όσοι την ΄έζησαν από κοντά, λέει: «Καλοσύνη τους για ότι λένε, γιατί εγώ, έτσι κι αλλιώς, 1,50 ήμουνα, 1,50 θα μείνω, δεν ψηλώνω περισσότερο!.....
-Την επόμενη χρονιά ανεβάζαμε με τους μαθητές μου στο Πνευματικό Κέντρο του Βύρωνα το θεατρικό της «Μια μέρα στο Γυμνάσιο» Τόλμησα να της τηλεφωνήσω να τη συμβουλευτώ για τα σκηνικά, περισσότερο όμως να της ζητήσω να στείλει ένα μαγνητοφωνημένο μήνυμα στα παιδιά. Ειλικρινά με καθήλωσε με την απάντησή της: «Και γιατί παρακαλώ να στείλω μήνυμα και να μην παραστώ αυτοπροσώπως;» Της εξήγησα πόσο θα μας κολάκευε εμάς αυτό, αλλά σκεφτήκαμε το κουράγιο της και τις πάμπολλες υποχρεώσεις της. «Μια στιγμή να δω την ατζέντα μου» λέει «κι αν δώσω το λόγο μου εγώ ούτε υπουργός μ. αλλάζει….
Έτσι μας έκανε την τιμή να βρεθεί κοντά μας εκείνη την ανοιξιάτικη Κυριακή και τα παιδιά πέρα από τους ήρωές της να γνωρίσουν την ίδια με τη γλυκύτητα, την απλότητα και τη συνέπειά της.
Αυτή ήταν η Έλλη Αλεξίου, η οποία συνεχίζει να καθοδηγεί και να διαπλάθει τις γενιές των νέων ανθρώπων που αναζητούν μια ζωή με ανώτερα ιδανικά. Γιατί όπως θα πει κι ο Γ. Ρίτσος
«Η Έλλη είναι ένα πλατύ χαμόγελο,
ένα μεγάλο παράθυρο ανοιγμένο στον ανθισμένο κάμπο
ή στο ψηλό γυμνό βουνό,
μέρα μεσημέρι με λιακάδα
ή νύχτα του καλοκαιριού με αστέρια είτε χωρίς αστέρια,
ένα πλατύ παράθυρο
μερόνυχτα ανοιχτό στον κόσμο.


Ελένη Λάμπρου.